Ks. Jan Kochel, ks. Jerzy Kostorz (red.),
Biblia w katechezie (OBT 81)
Opole 2005
WPROWADZENIE
Czterdziesta rocznica promulgacji Konstytucji dogmatycznej o Objawieniu Bożym jest dobrą okazją do rzetelnej odpowiedzi na pytania i postulaty Ojców Soboru: Jak realizowano zasadę „szerokiego dostępu do Pisma Świętego” (KO 22) i jego „częstego czytania” (KO 25)? W jakiej mierze słowo Boże stało się w pełniejszy sposób „duszą teologii i posługi słowa” (w tym katechezy) oraz „natchnieniem całego życia chrześcijańskiego” (KO 24)? Papież Benedykt XVI – z racji wspomnianej rocznicy – stwierdził, że „konstytucja Dei Verbum przyczyniła się w Kościele do odrodzenia biblijnego i liturgicznego. W Piśmie Świętym dostrzeżono czołowy środek nowoczesnego duszpasterstwa. Polecono sporządzenie nowych przekładów Biblii z języków oryginalnych. Zaowocowało to odnową w sposobie przepowiadania, katechezie, teologii, duchowości i relacjach ekumenicznych” (Rzym, audiencja generalna - 6 listopada 2005 r.).
W obchody rocznicowe wpisuje się niniejsza publikacja, która stanowi owoc ogólnopolskiego sympozjum katechetycznego zorganizowanego przez Katedrę Katechetyki, Pedagogiki i Psychologii Religii i Wydział Katechetyczny Kurii w Opolu. Jednodniowe sympozjum miało miejsce 23 kwietnia br. w auli Wydziału Teologicznego Uniwersytetu Opolskiego. Temat sympozjum Biblia w katechezie nawiązywał do konkretnego projektu edukacyjnego pt. „Biblia w każdej szkole”, który objął swym zasięgiem trzy diecezje: bielsko-żywiecką, gliwicką i opolską. Celem projektu jest wyposażenie wszystkich szkół w danym regionie w Pismo Święte w ilości umożliwiającej pracę z tekstem na katechezie z udziałem wszystkich uczniów, umożliwienie nauczycielom i uczniom swobodnego dostępu do Pisma św., ukazanie interdyscyplinarnego charakteru Pisma św., wreszcie ukazanie, że Dobra Nowina także dziś może mieć wpływ na codzienne życie oraz zaangażowanie uczniów w proces tworzenia bazy dydaktycznej w szkole.
Na opolskie Sympozjum zaproszono studentów teologii, katechetów i wszystkich innych nauczycieli, by wesprzeć ich działania edukacyjne w szkołach, parafiach i innych środowiskach wychowawczych.
Pierwszy blok tematyczny, dotyczący zagadnień hermeneutycznych, otwiera tekst ks. dr Jerzego Kostorza (Opole) pt. Teoretycznych założeń wierności Objawieniu Bożemu w katechezie. Jest to istotne wprowadzenie, które zwraca uwagę na konieczność przeniknięcia całej działalności katechetycznej treściami biblijnym (KO 24; PDK 58). Autor pierwszego referatu sympozjalnego - ks. prof. Janusza Czerskiego (Opole) przedstawił najważniejsze metody interpretacji i wykładu Pisma Świętego w katechezie. Prelegent przekonywał, że katecheza będzie o tyle bogatsza i skuteczna, o ile odczytywać będzie tekst według myśli i ducha Kościoła oraz wypracowanej hermeneutyki biblijnej. Ks. Czerski zwrócił uwagę na wskazania dokumentu Papieskiej Komisji Biblijnej Interpretacji Biblii w Kościele (1993). Żaden z dotychczasowych oficjalnych dokumentów Kościoła nie dawał tak bogatej i wyczerpującej panoramy ważniejszych metod czy podejść stosowanych we współczesnej egzegezie biblijnej. Chodzi nie tylko o metodę historyczno-krytyczną, ale także o nowe metody analizy retorycznej, narracyjnej i semiotycznej oraz ujęcia egzegetyczne oparte na: tradycji (biblijnej, żydowskiej i chrześcijańskiej), naukach humanistycznych (socjologiczne, antropologiczno-kulturowe, psychologiczne i psychoanalityczne) i ujęciach kontekstualnych (liberacjonistycznych i feministycznych). Za zdecydowanie negatywnie określono fundamentalistyczne podejście do tekstu biblijnego, które nie uznaje żadnej naukowej metody egzegetycznej. Wszystkie pozostałe metody czy podejścia służą pomocą w interpretacji tekstu biblijnego. Przypomnienie tych podstawowych ujęć egzegetycznych stanowiło punkt wyjścia dla dalszych praktycznych wskazań skierowanych bezpośrednio do katechetów. Cenne okazały się zwłaszcza konkretne przykłady zaczerpnięte wprost z Pisma Świętego. Właściwe rozumienie Biblii domaga się bowiem jej ciągłej aktualizacji.
Uzupełnieniem pierwszego wystąpienia był wykład ks. dr
Jana Kochela (Gliwice - Opole) Lectio
divina a katecheza. Praktyka lectio
divina od wieków kształtuje życie chrześcijan w świetle Słowa i
ukierunkowuje je na Boga, ma też swoją relację do posługi słowa, do
katechezy. Posoborowe nauczanie Kościoła
zmierza wyraźnie w kierunku upowszechnienia katechezy biblijnej, która w
przeszłości miała charakter pomocniczy i była podporządkowana nauczaniu
katechizmowemu (por. KO 21). Dyrektorium
Ogólne o Katechizacji (1997) wzywa do otwarcia się katechezy na metody i język
Biblii, a w konsekwencji na wciąż aktualną tradycję lectio
divina (por. DOK 71), najpierw w kontekście miejsca katechezy w szeroko
rozumianej misji ewangelizacyjnej, potem ze względu na specyficzne zadania
katechezy, a także w związku z zagadnieniem stałej formacji katechetów.
Lektura medytacyjna Pisma Świętego prowadzi do kontemplacji lub akcji, do
czynu. I tą drogą może również spotkać się z życiem katechizowanych, stąd
praktyka lectio divina ma swoje własne miejsce w posłudze katechetycznej,
zwłaszcza w katechezie parafialnej i katechezie dorosłych, np. poprzez „Szkoły
słowa Bożego”.
Drugi blok tematyczny obejmował trzy wykłady wskazujące
na biblijną pedagogię wiary. Pierwszy z nich wygłosił ks. bp dr Gerard Kusz,
biskup pomocniczy z Gliwic, a zarazem wiceprzewodniczący Komisji ds. Wychowania
Katolickiego Konferencji Episkopatu Polski. Stały uczestnik opolskich sympozjów
i wychowawca pokoleń katechetów tego regionu wskazał na Biblijne drogi katechezy parafialnej. Systematyczna refleksja
teologiczno-katechetyczna pozwoliła biskupowi Kuszowi na sformułowanie kilku wniosków:
1) katecheza parafialna nie powinna powtarzać
w układzie metodycznym katechezy szkolnej; 2) żeby
uniknąć rozdźwięku między wiarą a codziennością powinna się wzorować
na Biblii, gdzie wiara i doświadczenie
wzajemnie się przenikają; 3) ideą
centralną łączącą poszczególne tematy i problemy katechezy towarzyszącej
człowiekowi na różnych etapach życia
może być idea Przymierza, które w Jezusie Chrystusie znajduje swoje wypełnienie.
Jej zaś upamiętnieniem jest Eucharystia; 4) Eucharystia jest źródłem
duchowości, której formułą są słowa Jana Pawła II z listu do kapłanów
na Wielki Czwartek: „Formuła konsekracji jest formułą życia".
Dynamiczne i
niezwykle sugestywne było wystąpienie kolejnego prelegenta – ks. bpa dr hab.
Antoniego Długosza (Częstochowa). Autor poczytnej Biblii
dla dzieci i gość popularnych programów telewizyjnych dla dzieci
przedstawił Biblijne drogi katechezy
szkolnej. Bp Długosz wskazał na walory struktury katechezy
antropologiczno-kerygmatycznej (katechezy interpretacyjnej) składającej się z
trzech członów: człowiek pyta – Bóg odpowiada – człowiek odpowiada
Bogu. Tego typu katecheza poprzez zachowanie podwójnej wierności (Bogu i człowiekowi)
prowadzi do osobistego spotkania z Jezusem Chrystusem. Prelegent zachęcał
uczestników sympozjum, by wydarzenia biblijne opowiadać w czasie teraźniejszym.
Dziecko słuchając lub czytając daną perykopę winno brać żywy udział w
zdarzeniu biblijnym, a nie tylko wspominać jakieś historyczne wydarzenie. To
osobiste przekonanie i doświadczenie bpa Długosza pobudziło żywą dyskusję.
Jej konkluzją okazało się przekonanie, że Biblia jest księgą edukacyjną,
ponieważ jest „żywym słowem” – księgą Ducha Świętego, który
porusza serca ku dobru i prawdzie.
Trzeci temat
Film biblijny w katechezie przedstawił
ks. dr Marek Lis (Opole). Prelegent najpierw starał się określić cechy
gatunkowe „filmu biblijnego”, wprowadzając kryteria, pozwalające przyporządkować
pewne tytuły do tego gatunku. Okazuje się, że obok filmów o prostym i
jednoznacznym biblijnym rodowodzie są i takie, które nieraz znacznie odchodzą
od tekstu biblijnego (np. Arka Noego w
reż. J. Irvin`a), posługują się apokryfami (Ogrody Raju D`Alatriego) lub prezentują obrazy, których dopiero
uważna interpretacja pozwala na odczytanie zawartych w nich treści staro- czy
nowotestamentalnych (np. Dzieje zagłady M.
Leder, Matrix L.A. Wachowskiego, Zielona
Mila F. Darabont`a). Surowej krytyce ks. Lis poddał najnowszy film
„Opowieść o Zbawicielu” (2005), który jest pierwszą częścią
monumentalnego cyklu pragnącego przedstawić całość Biblii na dużym
ekranie. Ów projekt nie zakłada autorskich interpretacji tekstu, ale
sfilmowanie poszczególnych ksiąg Starego i Nowego testamentu w sposób jak
najwierniejszy. Wśród znawców sztuki filmowej i teologów rodzi się jednak wątpliwość:
czy wysłuchanie tekstu, „zilustrowanego” obrazami realiów świata
biblijnego, jest rzeczywiście pomocą katechetyczną? Właściwe kryterium
pedagogiczno-katechetyczne zakłada bowiem dotarcie do współczesnych, młodych
odbiorców ze słowem Bożym, wyrażonym w sposób świeży i przekonywujący.
Inaczej grozi wielokrotnie już powtarzany błąd „przedmiotowego”
wykorzystania Biblii.
Ostatni blok
tematyczny wypełnili w całości przedstawiciele KLANZY z Lublina. Przedstawili
oni obszerne zagadnienie: „Metody aktywizujące w pracy z Biblią”.
Przedstawiciele Sekcji Katechetycznej Polskiego Stowarzyszenia Pedagogów i
Animatorów od lata twórczo wspomagają środowiska katechetyczne w Polsce. Tym
razem jednak p. Z. Barciński musiał zmierzyć się z krytyczną oceną metod i
sposobów zebranych i wypracowanych przez KLANZĘ. Oczywisty jest fakt, że „różnorodność
metod jest oznaką życia i pewnym bogactwem, a zarazem dowodem szacunku dla
adresatów [katechezy]” (DOK 148). Nie mniej wiążące pozostają zalecenia
Papieskiej Komisji Biblijnej: „Płodność katechezy zależy od wartości
hermeneutyki (…). Prezentacja Ewangelii winna być tak prowadzona, aby
spowodować spotkanie z Chrystusem, który daje klucz do całego objawienia
biblijnego i przekazuje Boże wezwanie, na które każdy powinien odpowiedzieć”
(IBK IV C,3).
Przekazane
teksty referatów utworzyły zasadniczy trzon przedstawionej publikacji, w której
zachowano przyjęty w czasie sympozjum podział. Wystąpienia zostały uzupełnione
o artykuły s. dr Anny Emanueli Klich OSU (Międzyzakonny Wyższy Instytut
Katechetyczny, PAT Kraków), dr Anny
Zellmy (UWM w Olsztynie) oraz podstawowe założenia
projektu edukacyjnego „Biblia w każdej szkole” opracowanego przez ks. dr
Krzysztofa Matyska (Wydział Katechetyczny i UO Opole).
Wymowną
konkluzją opolskiego sympozjum i niniejszej publikacji może okazać się –
przywołany przez jednego z uczestników - optymizm autora Dziejów
Apostolskich. W młodym Kościele jerozolimskim dostrzegł on dynamiczny proces
podobny do wiosennego przebudzenia: „A słowo Boże rozszerzyło się coraz
bardziej” (Dz 6,7; por. 19,20). Biblijne drogi katechezy powstają w Kościele
i dla Kościół, i tylko w jego wspólnocie mogą być właściwie rozumiane i
aktualizowane.
ks. Jan Kochel
Gliwice - Opole, 18 listopada 2005 r.