W ostatnich latach literatura obcojęzyczna wzbogaciła się o kilka solidnie przygotowanych słowników katechetycznych. W naszym kraju wciąż jeszcze brakuje podobnego opracowania, choć polska katechetyka może poszczycić się nowymi dokumentami katechetycznymi oraz kilkoma dobrymi podręcznikami. Prezentowane dzieło w zamiarze redaktorów miało być takim swoistym kompendium polskiej myśli katechetycznej, skierowanym tak do praktyków, jak i do teoretyków związanych z dziełem katechezy. Pomysł takiego opracowania zrodził się przy okazji zbliżania się ważnej daty.

W 2004 roku mija 25 lat od ukazania się adhortacji apostolskiej Catechesi tradendae. Dokładnie w pierwszą rocznicę swego wyboru na Stolicę Piotrową, 16 października 1979 r., Jan Paweł II podpisał dokument katechetyczny, który śmiało można nazwać „kamieniem milowym katechezy”. Dokument podsumowywał IV Zgromadzenie Ogólnego Synodu Biskupów z roku 1977, w którym uczestniczył również kardynał krakowski Karol Wojtyła. Biskupi zebrani na synodzie dzielili się doświadczeniami katechezy z  różnych krańców świata. Wśród tych doświadczeń nie zabrakło także odniesień do sytuacji w naszym kraju.

Dokument, który – obok Dyrektorium katechetycznego z 1971 r. – stanowi teoretyczny fundament dzieła katechezy posoborowej, przeniknięty jest wręcz charyzmatyczną i proroczą wizją wielkiego Pasterza – Jana Pawła II. Adhortacja – jako zachęta – była istotnym impulsem w dziele odnowy katechezy. Zgodnie z intencją Autora, „skierowana do całego Kościoła, wzmocniła trwałość wiary i życia chrześcijańskiego, dodała nowych sił obecnym inicjatywom, pobudzała ducha do nowych poszukiwań – z zachowaniem koniecznej czujności – i przyczyniła się w chrześcijańskich wspólnotach do wzrostu radości, że mogą przekazywać światu Tajemnicę Chrystusa” (Ct 4). To niezwykłe przesłanie było wielokrotnie realizowane przez samego Ojca Świętego. On, Pierwszy spośród zastępu katechetów, nieustannie pokazuje, jak w radości, mocy i cierpieniu, współczesnemu światu głosić zmartwychwstałego Pana.

Papieska definicja katechezy jako „wychowania w wierze dzieci, młodzieży i dorosłych” (Ct 18) jest bodajże najważniejszym odniesieniem dla wszystkich osób, które włączają się w jej dzieło. To określenie pozwala na wyraźne połączenie katechezy i wzrastającej wiary. Tam, gdzie w działaniach pastoralnych chodzi o wiarę i jej rozwój, dokonuje się katecheza. Jest to, oczywiście, bardzo szerokie określenie, dowartościowujące jednak działania wszystkich katechetów: biskupów, kapłanów, osób zakonnych i świeckich. Papieska wizja katechezy jest na wskroś integralna – ani nie zamyka jej do jakiegoś określonego etapu rozwojowego (dotyczy wszystkich chrześcijan w każdym wieku i stanie), ani nie pomija żadnych środowisk katechetycznych (parafii, rodziny, szkoły, stowarzyszeń, ruchów i różnych ośrodków formacyjnych). Katecheza, której obraz wyraźnie i dobitnie został nakreślony w adhortacji Catechesi tradendae, po 25 latach jest nieustannym wyzwaniem skierowanym w stronę kolejnych generacji odpowiedzialnych chrześcijan. W ćwierć wieku później warto zatrzymać się nad tym dokumentem i dokonać swoistego „rachunku sumienia” z postulatów w nim przekazanych.

Jeszcze jedna data stanowiła dla Autorów ważny impuls w przygotowaniu prezentowanej książki. Otóż 23 października 2004 r. mija sześćdziesiąta piąta rocznica urodzin gliwickiego sufragana, wykładowcy katechetyki i pedagogiki – ks. biskupa Gerarda Kusza. Z tej właśnie okazji Wydział Teologiczny Uniwersytetu Opolskiego podjął inicjatywę wydania księgi pamiątkowej dedykowanej Jubilatowi. Idea zbiegła się z potrzebą katechetycznego kompendium. Do realizacji dzieła zaproszono liczne grono profesorów i wykładowców katechetyki z całej Polski oraz – w szczególny sposób – znajomych Księ­dza Biskupa z Opola i Gliwic. W ten sposób pojawiła się możliwość przygotowania księgi, która choć w pewnej mierze może pełnić rolę katechetycznego słownika. Współpraca teologów, katechetyków, pedagogów, psychologów i socjologów zaowocowała niniejszą publikacją.

W trakcie przygotowania i zbierania materiałów pojawiły się jednak pewne trudności. Limit miejsca nie pozwalał na bardzo obszerne opracowania, w założeniu chodziło bowiem o jedną książkę, przydatną w teorii i praktyce katechezy. Czymś koniecznym wydawała się nie tyle olbrzymia księga, co raczej solidna synteza dotyczącą konkretnych zagadnień wraz ze wskazaniem najnowszej literatury, do której osoby zainteresowane mogą sięgnąć i pogłębić swoją wiedzę. Należało więc, o ile to było możliwe, opracować zaproponowane hasła zwięźle i konkretnie. Wybrani Autorzy stanęli na wysokości wyznaczonego zadania.

Istotną cechą księgi jest jej charakter katechetyczny. Autorzy, wybitni znaw­cy poszczególnych tematów, choć reprezentujący różne dyscypliny naukowe, starali się skrupulatnie brać pod uwagę katechetyczne ukierunkowanie dzieła i opracowali hasła z myślą o zasadniczym odbiorcy – współczesnym, polskim katechecie – tak, aby treści służyły dziełu katechezy i uwzględniały cały kontekst katechetyczny.

Ostatecznie książka została zatytułowana Wokół katechezy posoborowej. Dzieło uwzględnia zasadnicze kierunki, w jakich rozwija się ta katecheza, odwołuje się do przeszłości (por. hasła z historii katechezy) i jest mocno zakorzenione w teraźniejszości (por. np. hasła „Globalizacja”, „Pluralizm”, „Postmodernizm”). Katecheci–praktycy znajdą tu ważne terminy ze współczesnej teologii (np. „Antropogeneza”, „Personalizm”, „Eksperymenty medyczne”, „Hermeneutyka religijna”), które mogą być wykorzystane bezpośrednio w katechezach. Osoby, zajmujące się teorią katechezy, mogą potraktować tę publikację jako ważne odniesienie w poszczególnych tematach współczesnej katechetyki (por. Indeks tematyczny).

Jak to zwykle bywa przy redakcji tego typu dzieł – największy problem stanowił dobór poszczególnych haseł oraz troska o ich integralność i wzajemne powiązanie. Współczesne słowniki katechetyczne i pedagogiczno-religijne są opracowywane latami, wielokrotnie hasła są uzupełniane, poprawiane i przeredagowywane. Pracuje nad nimi duża liczba osób, które korzystają z pomocy specjalistów z poszczególnych dziedzin. Sympatia Autorów wobec osoby Księdza Biskupa umożliwiła powstanie obecnej książki, choć wiązało się to ze żmudnym zaprogramowaniem tej współpracy. Ostatecznie powstało dzieło, które podejmuje ważne tematy związane z tzw. „katechetyką fundamentalną”; jednocześnie pojawiły się zagadnienia z „katechetyki szczegółowej” (dydaktyki katechetycznej uwzględniającej różnych adresatów katechezy) oraz „katechetyki formalnej – metodyki katechezy”. Zgoda na współpracę Autorów, reprezentujących różne dziedziny naukowe, umożliwiła prezentację stanu badań tych nauk, które mogą być owocnie wykorzystane w katechezie. Podobnie praca dogmatyków, moralistów, kościelnych prawników czy pastoralistów, zaowocowała podjęciem szczegółowych tematów w ramach tzw. „katechetyki materialnej”. Redaktorzy księgi mają świadomość, że ta ostatnia część katechetyki jest szczególnie obszerna. W przedstawionej publikacji nie sposób było przedstawić wszystkich treściowych zagadnień współczesnej katechezy, odwołano się więc do tych najważniejszych, które mogą być przydatne w pracy katechetycznej.

Publikacja, choć posiada układ słownikowy, nie uwzględnia osób, które wywarły i wciąż wywierają istotny wpływ na polską katechezę. Hasło „Historia polskiej katechetyki i katechezy” opracowane jest w sposób syntetyczny i zawiera jedynie najważniejsze informacje. Biogramy katechetyków można znaleźć w pozycji: R. Czekalski (red.), Słownik katechetyków polskich XX wieku, Warszawa 2003.

Prezentowana książka zawiera tylko jedną, krótką biografię i spis publikacji Osoby, która stała się impulsem i motywem jej po­wstania. Chodzi o ks. biskupa Gerarda Kusza – wykładowcę Wydziału Teologicznego Uniwersytetu Opolskiego i jednocześnie przyjaciela wielu katechetyków i katechetów. Jubileusz Księdza Biskupa, tak dobrze znanego w polskiej katechetyce, stał się wyjątkową okazją do mobilizacji sił i owocnej współpracy Jego przyjaciół. Książka powstała jako szczególne dzieło wdzięczności i wyraz przywiązania do osoby księdza biskupa Gerarda. Jego charakterystyczna radość i optymizm, tak często rozpoznawalne na różnych spotkaniach katechetycznych, mobilizowały Autorów do twórczego wysiłku.

Dzieło powstało dzięki wielkiej życzliwości i kompetencji osób, które podjęły wysiłek opracowania poszczególnych haseł. Redaktorzy publikacji dziękują:

− Autorom za trud solidnego i wnikliwego przygotowania poszczególnych haseł oraz

− Wydziałowi Teologicznemu Uniwersytetu Opolskiego na ręce Dziekana, ks. prof. Tadeusza Doli, za wyrażenie zgody na podjęcie starań związanych z przygotowaniem książki, życzliwość w jej przygotowaniu, jak również umożliwienie jej publikacji.

Opole, 1 czerwca 2004 roku

Wprowadzenie

Kalendarium życia ks. biskupa Gerarda Alfonsa Kusza

Bibliografia publikacji ks. biskupa Gerarda Alfonsa Kusza

Indeks autorów

Indeks tematyczny

Wykaz skrótów