New Page 1

R. Chałupniak, J. Kostorz, J. KOCHEL, (red.), Dyscyplina w szkole i na katechezie, Opole 2003.

Polska szkoła, mimo nieustannych prób jej reformowania, nie jest wolna od agresji czy przemocy, czyli zachowań, które są wyraźnym przejawem zaniku dyscypliny. Do tego typu zachowań dochodzi zarówno we wzajemnych relacjach nauczyciele – uczniowie, jak i pośród samych uczniów. Z badań statystycznych wynika, że do najczęstszych zachowań agresywnych należy oszukiwanie nauczycieli przez uczniów i utrudnianie, a czasem wręcz uniemożliwianie prowadzenia lekcji. Uczniowie przyznają się także do tego, że upijają się, biją swych kolegów, obrażają, kłamią i klną. Co gorsze, wiele podobnych zachowań (np. ośmieszanie, przezywanie, popychanie) uznawanych jest przez uczniów za „normalne”.

Problematyką przemocy zajmuje się wielu socjologów wychowania, psychologów i pedagogów. Tematyka ta stoi także w centrum zainteresowań prawników oraz katechetyków. Na wielu płaszczyznach poszukuje się środków zaradczych, skutecznych i jednocześnie odpowiadających współczesnym uwarunkowaniom.

W historii wychowania odnotować można wiele prób rozwiązań zaprezentowanego problemu, nie zawsze licujących z godnością osoby i poszanowaniem jej praw. Przy okazji trzeba wspomnieć, że wokół zagadnień związanych z dyscypliną narosło sporo nieporozumień i stereotypów. Zwolennicy łatwych rozwiązań często szermowali hasłem większej wolności oraz akcentowania uczniowskich praw, co z kolei prowadziło do osłabienia roli nauczyciela, a niekiedy pozostawienia go w sytuacji bez wyjścia. Z kolei przedstawiciele innej, skrajnej opcji domagali się wzmocnienia uprawnień nauczyciela, graniczących z wyraźnym naruszeniem uczniowskich uprawnień. Tymczasem problem szkolnej dyscypliny nie może być kwestią jakiejś ideologizacji. Wymaga on bardzo realistycznego podejścia i odnajdywania wciąż na nowo „złotego środka” tak, by prawa i przywileje pewnych grup nie ograniczały jednocześnie podstawowych praw innych osób. Szkoła, nie tylko w teorii, ale przede wszystkim w praktyce musi być miejscem uczenia się wzajemnego poszanowania spotykających się w niej osób. Problem dyscypliny nie można rozwiązać ani siłą, ani przemilczaniem.

W tym miejscu należy zwrócić uwagę na pewne kwestie terminologiczne. Pojęcie „dyscyplina” nie jest jednoznaczne. W języku łacińskim disciplina oznacza: „1. nauka, nauczanie; a) wiedza, wykształcenie; b) system, metoda uczenia; c) dział wiedzy, umiejętność; d) szkoła, zakład naukowy; 2. wychowanie, chów; a, sposób życia, przyzwyczajenia, zasady; b) porządek, urządzenie, ćwiczenie; ustrój państwa”[1]. Ten szeroki zakres semantyczny nie zmienia się także na płaszczyźnie pedagogiki. W. Okoń podaje w Słowniku pedagogicznym dwa znaczenia interesującego nas słowa: „1) podporządkowanie się normom regulującym stosunki w danej zbiorowości: w rodzinie, grupie uczniowskiej, klasie szkolnej, organizacji; szczególną postać stanowi świadoma dyscyplina; 2) gałąź wiedzy”[2]. Autor ten precyzuje pojęcie „dyscyplina” przez przymiotnik „świadoma”. W takim wypadku chodzi o „przestrzeganie przez jednostkę bądź grupę społeczną zasad postępowania, których wartość bezspornie uznaje. Przeciwieństwem świadomej dyscypliny jest dyscyplina oparta na zmuszaniu do przestrzegania norm, które jednostka lub grupa uznaje za niesłuszne czy niesprawiedliwe. Szanse wprowadzenia świadomej dyscypliny są większe w takiej szkole, w której między systemami wartości reprezentowanymi przez nauczycieli i uczniów nie ma większych rozbieżności; to samo można powiedzieć o rodzinie i relacji między światem wartości rodziców i dzieci. Podstawą wprowadzenia w szkole czy w domu świadomej dyscypliny jest proces wychowawczy, polegający na traktowaniu dzieci i młodzieży jako partnerów, którym należy okazywać szacunek, ale jednocześnie stawiać odpowiadające ich możliwościom wymagania. Wielką pomoc w kształtowaniu u dzieci i młodzieży świadomej dyscypliny stanowi grupa rówieśnicza”[3]. Takim uszczegółowionym pojęciem dyscypliny zainteresowali się organizatorzy opolskiego spotkania katechetów.

W dniach 9-10 maja 2003 r. w Opolu już po raz trzeci miało miejsce sympozjum zorganizowane przez Katedrę Katechetyki, Pedagogiki i Psychologii Religii Wydziału Teologicznego Uniwersytetu Opolskiego, Koło Naukowe Teologów oraz Wydział Katechetyczny Kurii Opolskiej. Tym razem tematyka spotkania została skoncentrowana na niezwykle aktualnym problemie: „Dyscyplina w szkole i na katechezie”. W ciągu dwóch dni uczestnicy mieli możliwość wysłuchania 14 prelekcji. Organizatorzy zaproponowali podejście do wiodącego zagadnienia w następującym układzie: diagnoza – profilaktyka – terapia.

Pierwszy blok tematyczny dotyczył wprost pytania „Jak jest?” Problemy z dyscypliną, z utrzymaniem porządku w procesie nauczania, nie są jedynie związane z katechetami czy mniej doświadczonymi nauczycielami pozostałych przedmiotów. Problem dyscypliny jest szerszy i dotyczy wszystkich szkół i etapów nauczania, wszystkich nauczycieli i uczniów. Głośne „wydarzenie z Torunia” potwierdziło i odsłoniło szerszy zakres problemu. W ramach opolskiego sympozjum podjęto w bloku „Diagnoza” następujące tematy prelekcji: Dzieci nadpobudliwe psychoruchowo w szkole (mgr Mirosława Majerowicz-Klaus, Wyższa Szkoła Komunikacji i Zarządzania w Poznaniu, psycholog szkolny), Przyczyny problemów związanych z dyscypliną (mgr Barbara Łagoda, WOM Opole), Pomiędzy autorytaryzmem a stylem wolnym (ks. dr Marceli Cogiel, Katowice), Z perspektywy szkolnego dyrektora (mgr Władysław Opoka, dyrektor Zespołu Szkół Elektrycznych im. Tadeusza Kościuszki w Opolu) oraz Z zupełnie innej strony (ks. Józef Krawiec, duszpasterz więźniów ze Strzelec Opolskich).

Drugi blok tematyczny był próbą zatrzymania się przy pytaniu: „Co robić, by uniknąć lub przynajmniej ograniczyć zachowania, które nie sprzyjają nauczaniu i wychowaniu?” Ogólne określenie „Profilaktyka” zakładało kolejne uszczegółowienia: Klasowa umowa (Zbigniew Barciński, Klanza, Lublin), Budowanie więzi z uczniami (Alina Dziewięcka, Klanza, Nowy Sącz), Jak wykorzystywać język niewerbalny w utrzymaniu porządku na lekcji (ks. Zbigniew Paweł Maciejewski, Klanza, Płock) oraz Jak poprzez pochwałę wpływać na postępowanie uczniów? (Alina Dziewięcka, Klanza, Nowy Sącz).

Na trzeci blok tematów „Terapia” złożyły się następujące wystąpienia: Dyscyplina w szkole jako problem prawa oświatowego (mgr Jerzy Mikosek, Opole), Między „czarną” a „białą” pedagogią (ks. dr Jan Kochel, Gliwice), Katecheza jako proces komunikacji wiary a tradycyjne ujęcie dyscypliny (dr Elżbieta Osewska, Łomża – Warszawa, UKSW), Ocena jako środek dyscyplinujący (ks. prof. Stanisław Kulpaczyński, Lublin, KUL) oraz dyskusja panelowa: Środki i metody dyscyplinujące (przygotowanie ks. dr Krzysztof Matysek, Opole).

Przekazane teksty referatów utworzyły zasadniczy trzon przedstawianej publikacji, w której zachowano przyjęty w czasie sympozjum podział. Wystąpienia zostały uzupełnione o kolejne cenne treści zawarte w dołączonych artykułach dr Anny Zellmy (Olsztyn, WT UWM), mgr Joanny Knosali (katechetka z Opola), ks. dra Marka Dziewieckiego (Radom – Warszawa, UKSW) oraz ks. dra Józefa Stali (Tarnów – Kraków, WT PAT).

W swoich wystąpieniach, co da się łatwo zauważyć, Autorzy często wychodzili poza przyjęte ramy (diagnoza – profilaktyka – terapia): opisując pewne zjawiska, wskazywali jednocześnie na sposoby unikania pewnych negatywnych zachowań oraz przedstawiali propozycje ich bezpośredniego przezwyciężenia.

Zebrane artykuły tworzą uzupełniającą się całość, choć – wobec tak aktualnego i ważnego tematu – prezentowaną publikację należy traktować jako „zbiorowy głos w dyskusji” i przyczynek do dalszej, coraz bardziej pogłębionej refleksji. Pewnym mankamentem jest brak w opracowaniu wyraźnie socjologicznego ujęcia omawianego problemu. Istotną trudność w tym względzie stanowiła niemożność dotarcia do aktualnych i szerokich badań empirycznych w interesującym temacie. W poszczególnych wypowiedziach można znaleźć odwołanie do pewnych wybiórczych zestawień.

Na koniec należy mocno podkreślić, że problem braku szkolnej dyscypliny, który pojawia się od czasu do czasu w centrum zainteresowań mediów, jest dla naukowców różnych dyscyplin nieustannym wyzwaniem i zaproszeniem do ciągłej współpracy. Redaktorzy mają nadzieję, że zaprezentowana praca będzie katechetycznym wkładem w rozwój naukowych dociekań, a dla nauczycieli cenną pomocą w obliczu pojawiających się szkolnych trudności.

[1] K. Kumaniecki (oprac.), Słownik łacińsko-polski, Warszawa brw., s. 165.

[2] W. Okoń, Słownik pedagogiczny, Warszawa 1992, s. 47.

[3] Tamże, s. 207.

Zamówienia: Katedra Katechetyki WT UO, ul. Drzymały 1a, 45-342 OPOLE.
Z dopiskiem: "DYSCYPLINA".
Koszt 15 zł ( plus przesyłka).
Można zamawiać przez Internet na adres: radek@uni.opole.pl

SPIS TREŚCI
TABLE OF CONTENTS

Między „czarną” a „białą” pedagogiką – teologiczna wizja wychowania

SPIS TREŚCI TABLE OF CONTENTS

SPIS TREŚCI
TABLE OF CONTENTS