KATECHETYKA FUNDAMENTALNA

 

8. Neoscholastyka i katecheza XIX wieku

 

            Silny proces dechrystianizacji ogarnął Europę. W Kościele dominowały działania obronne przed wypaczeniami teologicznymi okresu Oświecenia (libe­ralizm, racjonalizm, modernizm). Oficjalną nauką Kościoła stała się neoschola­styka i jej metody (nauka precyzyjnie zdefiniowana i logicznie usystematyzo­wana). Odwoływano się do św. Bonawentury, św. Tomasza czy Dunsa Szkota.

            Pod wpływem neoscholastyki próbowano odbudować katechezę trady­cyjną według kategorii całkowitości, poprawności i jasności sformułowań. Ka­techeza została sprowadzona do przekazu wiedzy religijnej wyrażonej w ścisłych teolo­gicznych sformułowaniach i teologicznym języku, także ukła­dem treści od­zwierciedlała teologię naukową. Materiał katechizmowy miał układ logiczny, dzielony na traktaty (zgodnie z teologią systematyczną). Nie­skomplikowana metodyka katechezy znowu opierała się na toku dedukcyjnym, który polegał na analizowaniu i wyjaśnianiu teologicznych pojęć (egzegetyczny albo wyjaśnia­jący model katechezy): „dokładnie trzymać się słów katechizmu”, „treść kate­chizmu jest na tyle bogata, że nie potrzeba poza nim szukać mate­riału”, „prze­czytać, dokładnie przeanalizować, wyjaśnić”, „od czasu do czasu skierować ja­kieś słowo do serc dzieci, jednakże bez głoszenia długich kazań”.

            W roku 1847 ukazał się obszerny, niemiecki katechizm jezuity Józefa De­harba przeznaczony dla dorosłych. W niedługim czasie autor opracował cztery krótsze wersje dla różnych poziomów szkół, w tym słynny „Mały Kate­chizm”. Katechizm Deharba mimo drobnych zmian w licznych wy­daniach zachował ten sam układ treści i przekaz prawd wiary w postaci py­tań i odpowiedzi (ścisłych teologicznych definicji). Został przyjęty w większo­ści krajów Europy, a także w krajach misyjnych (Chiny, Indie). Stał się inspira­cją dla wielu katechizmów wydawanych w XIX i XX wieku.

            Struktura katechezy neoscholastycznej:

            1. Pod koniec poprzedniej lekcji uczniowie odczytywali z katechizmu okre­śloną ilość pytań i odpowiedzi, zadanych następnie do pamięciowego przy­swojenia. Katecheta wyjaśniał przy tym nieznane pojęcia, by w miarę możliwo­ści memoryzacja łączyła się ze zrozumieniem.

            2. Właściwa lekcja rozpoczynała się od odpytania zadanych formuł kate­chi­zmowych. Następnie katecheta wyjaśniał dokładnie treści poszczegól­nych, wyuczonych na pamięć definicji. Następowała krótka zachęta do dobrego życia w oparciu o zasady podane w katechizmie i podanie kolejnej partii obo­wiązują­cego materiału.

            Charakterystyczne było uczenie się na pamięć określonych formuł. Mate­riał dzielony był na pytania i odpowiedzi przewidziane na daną jed­nostkę lekcyjną. Wychodzono od definicji, którą wyjaśniano, od abstrakcji do konkretu (metoda dedukcyjna). Katechezę neoscholastyczną cechował znaczny intelektu­alizm, podejście logiczne górowało nad psychologicznym.

            Cechy katechezy neoscholastycznej: