SKUTECZNOŚĆ PROCESU NAUCZANIA-UCZENIA SIĘ

Czynniki skuteczności: uczeń – nauczyciel – treść – metoda

Skuteczny = osiągający zamierzone cele.

CELE W NAUCZANIU (I WYCHOWANIU)

Cele a zadania

Cele – świadomie założone wyniki (osiągnięcia) nauczania i wychowania na określonym etapie edukacyjnym. Cele związane są z osobą ucznia/studenta, natomiast zadania z osobą nauczyciela (wychowawcy), z jego działaniem, np. naucza, wprowadza, wyjaśnia, prezentuje, pomaga w zrozumieniu, składa świadectwo itp.

Cele wychowawcze a cele dydaktyczne

W literaturze przyjmuje się podział celów na wy­chowawcze i dydaktyczne. Jedne i  drugie dotyczą bezpośrednio ucznia.

Integralność nauczania i wychowania wyraża się m.in. w całościowym podejściu do ucznia/studenta, a więc nie tylko w nauczaniu (troska o wiedzę i umiejętności – cele dydaktyczne), lecz także w wychowaniu (cele wychowawcze – dotyczące różnych płaszczyzn: emocjonalnej, wolitywnej, motywacyjno-działaniowej).

Cele wychowawcze dotyczą całej postawy ucznia/studenta, jego pragnień, przekonań, motywacji. Nie jest łatwo zweryfikować takie cele bezpośrednio podczas zajęć, niemniej warto te cele mieć na uwadze przygotowując i prowadząc lekcje.

O wiele łatwiej wyznaczyć konkretne cele dydaktyczne, które określają zdobytą po lekcji konkretną wiedzę ucznia/studenta (np. wie, czym jest dydaktyka).

Cele dydaktyczne ogólne oraz cele dydaktyczne szczegółowe

Ogólne cele określają kierunek, w którym zmierza nauczyciel. W konkretnej jednostce lekcyjnej muszą one zostać zoperacjonalizowane, tzn. uszczegółowione, precyzyjnie określone i zaplanowane w postaci zrozumiałych, możliwych do osiągnięcia w ramach da­nych zajęć wyników.

Cele dydaktyczne szczegółowe (czyli operacyjne) – w odróżnieniu od ogólnych – są zwykle węższe i bardziej sprecyzowane, stanowią opis wyników, które mają być uzyskane. Opis ten powinien być na tyle dokładny, by umożliwić rozpo­znanie, czy cel został osiągnięty. Zaletami tego typu sformułowania jest: jednoznaczność, łatwość sprawdzenia skuteczności oddziaływań, bezpośrednie odniesienie do wychowanków oraz większa motywacja ucznia i nauczyciela. Wadami operacyjnego formułowania celów są m.in.: rozłączenie poznania i moty­wacji oraz pracochłonność w przygotowaniu. Mimo tego współczesna dydaktyka przywiązuje wielką wagę do procesu operacjonalizacji wyznaczanych celów.

Zasady operacjonalizacji:
           1. Poszanowanie osobowości studenta.
           2. Umiar w uszczegółowianiu.
           3. Zachowanie celu ogólnego w pamięci.
           4. Otwartość zbioru celów operacyjnych.
           5. Pełna realizacja celów operacyjnych.

Cele i standardy oceniania

Cele dydaktyczne operacyjne mogą zostać ujęte w tzw. standardy oceniania, kiedy dopasujemy określone oceny (od 3 do 5) do studenckich wiadomości i umiejętności: co student powinien wiedzieć i potrafić, aby otrzymać określoną ocenę.

Przykład:

Cel dydaktyczny ogólny: znajomość procesu nauczania-uczenia się

Cele dydaktyczne operacyjne:

(3) na dostateczny:

- student zna określenia: „uczenie się”, „nauczanie”, „proces nauczania-uczenia się”,
- rozróżnia między dydaktyką szkoły tradycyjnej i progresywnej,
- rozróżnia cele dydaktyczne i wychowawcze, ogólne i operacyjne,

(4) na dobry:

- wie, czym jest „tok podający” i „tok problemowy”,
- potrafi wskazać wady i zalety obu,
- rozróżnia cele od zadań,

(5) na bardzo dobry:

- pamięta i rozumie ogniwa procesu nauczania-uczenia się,
- potrafi dokonać procesu operacjonalizacji celów

Literatura:
B. Niemierko, Cele kształcenia, w: K. Kruszewski (red.), Sztuka nauczania. Czynności nauczyciela, Warszawa 1994 s. 9-44;
B. Niemierko, Między oceną szkolną a dydaktyką, Warszawa 1997;
B. Niemierko, Pomiar wyników kształcenia, Warszawa 1999.